طب گیاهی دوباره بر میگردد

طی یک قرن اخیر، گیاهان دارویی که قرن ها تنها درمان بیماری‌های مختلف انسان ها بودند ، جایگزینی به نام داروهای شیمیایی پیدا کرده اند و عطاری هایی که بوی خوش گیاهان دارویی آنها از چند متر آن‌طرف‌تر به مشام افراد سالم و بیمار می‌رسید ، جای خود را به داروخانه های متعددی داده‌اند که در قفس های شیک آنها داروهای شیمیایی با نظم خاصی در کنار هم قرار گرفته اند و در بسیاری از مواقع بوی این داروها که در فضای داروخانه‌ها پراکنده می شود ، نه تنها مشام بیماران را نوازش نمیدهد بلکه بر التهاب و نگرانی آنها می افزاید.

با این حال ، این تغییرات بر اساس نیازهای پزشکی و درمانی انسان ها و پیشرفت علم پزشکی صورت گرفته و هرگز نمی توان داروهای شیمیایی را جایگزین نامناسبی برای گیاهان دارویی دانست.

در روزگار قدیم در بازارهای سنتی ایران ، شغل عطاری از با اهمیت ترین شغل ها محسوب می‌شد و عطارها ، افراد با نفوذ و معتمدی بودند که حجره آنها همواره شلوغ‌ترین حجره بازار بود. عطارها، خود بر اساس تجربه و دانش برای درمان بیماران داروهای گیاهی را توصیه می کردند ، یا داروهایی که حکیم و طبیب برای بیماران تجویز کرده بود ، در اختیار آنها قرار می‌دادند.

در این میان عده ای از افراد هم بودند که برای کسب درآمد به کوهها و دشتها می‌رفتند و گیاهان دارویی را می‌چیدند و آنها را در کوله روی پشتم خود می‌گذاشتند و با مراجعه به درب منازل ، آنها را به ساکنان منزل ای که اغلب خانم های خانه دار بودن می‌فروختند.

آن روزها در اکثر خانه ها بقچه ای وجود داشت که در آن انواع و اقسام گیاهان دارویی همانند بومادران ، ختمی ، کلپوره و… که در درمان امراض مختلف کاربرد داشت ، یافت می‌شد. بقچه های دوایی هنوز در برخی از خانه ها در شهرها و روستاهای مختلف وجود دارد و سرمنشأ تولید داروهای شیمیایی کنونی را می توان در آنها یافت.

عوارض کم داروهای گیاهی

امروزه نیز به رغم فراوانی داروهای شیمیایی ، استفاده از گیاهان دارویی در حال افزایش است و تولید و تجارت این گیاهان رقم قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است؛ در حالی که مصرف طولانی و در برخی موارد مصرف مقطعی این دارو های شیمیایی می تواند ، عوارض جانبی برجا بگذارد که بعضاً از خود بیماری نیز خطرناک تر هستند. شاید به همین دلیل گرایش عمومی به استفاده از داروهای گیاهی و به طور کلی فرآورده‌های آنها رو به افزایش است.

به گونه ای که بر اساس آمار بیش از ۶۰ درصد از مردم آلمان و بلژیک و ۷۴ درصد انگلیسی ها تمایل به استفاده از درمان‌های طبیعی و گیاهی دارد. ضمن این که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بالغ بر ۸۰ درصد مردم جهان ، به ویژه در کشورهای در حال توسعه و نواحی فقیر و دورافتاده ، عمده‌ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تامین می‌کنند.

به همین دلیل بسیاری از صاحبنظران از قرن کنونی به نام قرن بازگشت به استفاده از داروهای گیاهی نام می‌برند.

هم اکنون مواد مشتق از گیاهان ، نقش عمده ای در صنعت داروسازی دارند. چنین داروهایی برای درمان بیماری‌های قلبی ، فشار خون بالا ، انواع دردهای مزمن ، آسم و دیگر بیماری ها به کار می روند.

به عنوان مثال افترا گیاهی است که در طب سنتی چینی بیش از ۲۰۰۰ سال برای درمان بیماری‌های تنفسی مورد استفاده بوده است از طریق کد فعال این داروی گیاهی است ، سابقاً در تهیه داروهای برای تسکین آسم به کار میرفت.

اما متاسفانه باید گفت در کشور ما که منشاء بسیاری از گیاهان دارویی است به دلیل استفاده ناصحیح و نبود فرهنگ مصرف داروهای گیاهی هنوز ۹۷ درصد از مردم از داروهای شیمیایی استفاده می‌کنند.

طبق آمار وزارت بهداشت ، حدود ۳ درصد مردم ایران از داروهای گیاهی و ۹۷ درصد از داروهای شیمیایی استفاده می‌کنند.

طبق آمار حدود ۱۵۰ نوع داروی گیاهی و ۴۲۰۰ نوع  داروی شیمیایی در بازار ایران موجود است. آمار مصرف گیاهان دارویی در دنیا نشان می‌دهد که ۸۰ درصد از ۶ میلیارد نفر جمعیت دنیا از داروهای گیاهی استفاده می کنند.

جایگاه داروهای گیاهی طی چند سال گذشته در کشور، دچار تحولات اساسی شده و تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی و تاسیس دانشکده طب سنتی ، نمادی از این تحول است.

تحمل در طب سنتی

با رویکرد تدریجی جهان به استفاده مجدد از داروهای گیاهی و در کشوری که زادگاه طبیبان و پزشکان توانمندی همچون رازی ، ابوریحان بیرونی ، ابوعلی سینا و غیره است ، نباید دانش و مهارت استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی تحت الشعاع ظهور طب نوین قرار گیرد.

بر همین اساس جایگاه داروهای گیاهی طی چند سال گذشته در کشور دچار تحولات علمی و تخصصی نظام‌مندی شده است و تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی ، تاسیس دانشکده طب سنتی ، ایجاد درمانگاه و مراکز تحقیقاتی و آموزش تخصصی گروهی از پزشکان و داروسازان ، نمادی از تحول در طب سنتی و درمان گیاهی است؛ تغییراتی که باعث ایجاد یک دیدگاه مثبت نسبت به طب سنتی در بین مردم می‌شود.

با توجه به گرایش عده ای از مردم به استفاده از داروهای گیاهی آشنا نبودن پزشکان عمومی با خواص گیاهان دارویی و عدم تجویز داروهای گیاهی از سوی آنها و سوء استفاده عده ای در قالب عطاری های مجاز و غیر مجاز برای فروش این گیاهان بود مسئولان بهداشتی و درمانی کشور تصمیم گرفتند برای جلوگیری از این مشکلات، در ایران همانند کشورهایی همچون کره ، چین و هند ، طب سنتی بر اساس قوانین و پایه های علمی که قبلاً وجود داشته است ، دوباره احیا شود.

به همین دلیل سعی شد دانشکده های به نام طب سنتی راه اندازی شود و در آنها داروسازانی تربیت شود که روی داروهای سنتی کار کنند.

با ورود این متخصصان به جامعه نیازهای دارویی مردم برای استفاده از داروهای گیاهی برطرف شده و جلوی برخی سودجویی ها گرفته می‌شود.

طبیعی بودن به معنای بی ضرر بودن نیست و مقدار داروهای گیاهی یا جوشانده ها و ترکیباتی که از گیاهان دارویی تهیه می‌شوند ، حتماً باید به طور دقیق و تحت نظر پزشک تعیین و مصرف شوند.

داروی گیاهی هم گاهی مضر است

نکته مهمی که باید بر آن تأکید شود تصوری است که به اشتباه به این عده ای از مردم رایج است. بسیاری از افراد ، گیاهی بودن دارو را دلیلی برای بی ضرر بودن آن می‌دانند. مطابق این تفکر تمامی داروهای گیاهی و فرآورده های حاصل از گیاهان دارویی ، بی ضرر و فاقد عوارض جانبی هستند.

متخصصان داروسازی یادآوری می‌کنند که مصرف داروهای گیاهی همراه با سایر داروهای مورد استفاده بیمار می تواند عکس العمل و عوارض جانبی خطرناکی را به همراه داشته باشد.

بنابراین توصیه می‌شود همواره ، قبل از استفاده از داروهای گیاهی با پزشک خود درباره ی آن مشورت کنید. بعضی از داروهای گیاهی موجب تداخل در قدرت جذب مواد غذایی مورد نیاز بدن می‌شوند ، در حالی که انواع دیگری از داروهای مذکور موجب افزایش یا کاهش تاثیر یک داروی خاص می شوند .

در این زمینه می‌توان به داروی تئوفیلین اشاره کرد که برای درمان آسم استفاده می‌شود. این دارو حاوی گزانتین است که در چای ، قهوه و شکلات نیز یافت می‌شود. مصرف این مواد غذایی به مقدار زیاد همراه با تئوفیلین ممکن است موجب ایجاد مسمومیت دارویی شود.

بعضی از ویتامین‌ها و مواد معدنی هم اثر داروها را تحت تأثیر قرار می دهند مثلاً مصرف مقدار زیاد کلم بروکلی، اسفناج و دیگر سبزیجات حاوی ویتامین K کاهش اثر داروهای ضد انعقادی مثل هپارین و وارفارین را به دنبال دارد. این نکات هنگام مصرف داروها باید به دقت مورد توجه قرار گیرد.

سالمندان ، بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن که معمولا دو یا چند دارو را بطور دائم استفاده می کنند ، مبتلایان به دیابت، فشار خون بالا، افسردگی و بیماران قلبی از جمله کسانی هستند که باید درباره استفاده از داروهای گیاهی حتما با پزشک خود مشورت کنند.

باز هم تاکید می کنیم که طبیعی بودن به معنای بی ضرر بودن نیست و مقدار داروهای گیاهی یا جوشانده و ترکیبات یکی از گیاهان دارویی تهیه می‌شوند ، حتما باید به طور دقیق و تحت نظر پزشک تعیین و مصرف شوند.

طب سنتی در ایران قدیم

در ایران قدیم، خدمات طب سنتی و اسلامی تنها توسط حکیم های آن زمان ارائه می‌شد. در اوایل قرن گذشته هنگامی که با تمدن غربی پس از رنسانس علمی اروپا مواجه شدیم با احساس حقارت در برابر تکنولوژی آنها یک باره از گذشته درخشان علمی خود به خصوص در رشته طب قدیم با توسعه طب آلوپاتیک و بی مهری نسبت به حکیم ها و روش های درمان شان به ترتیب تعداد آنها رو به کاهش نهاد و کتب علمی شان در کتابخانه ها مهجور ماند یا به وسیله عمّال غرب به تاراج رفت. ما هم برای اینکه متهم به واپسگرایی نشویم آنچه که از پدران خود به ارث برده بودیم بیرون ریختیم در حالی که غربی‌ها علی رغم تظاهر به آتش زدن کتب سنتی با شیوه های مختلف این گنجینه های ارزشمند را ربوده و با استخدام مترجمین عرب اقدام به ترجمه متون تحقیق و تفحص در مفاهیم علمی آن نمودند. اکنون که بیش از صد سال از زمان تارازج آن سنت‌ها و میراث ها گذشته دیدیم که ما نیز در همکاری با آنها در طی چند دهه میراث هزارساله خود را آتش زدیم به تدریج دستی بر چشم هایمان کشیده و می‌خواهیم از خواب گران برخیزیم.

اصول اولیه طب در ایران باستان

ایرانیان معتقد بودند که تمام هستی از چهار رکن خاک ، آب ، هوا و آتش شکل گرفته است و معتقد بودند که انسان نمونه کوچکی از این هستی بزرگ است. توجه به مسئله مزاج در درمان بیماری‌ها ، نکته برجسته و شاخصی است که در طب ایران باستان به چشم می‌خورد. آنها معتقدند که گرمی ، سردی و تری و خشکی ، چهار قوه مهم هستند که اعتدال و سلامت بدن، وابسته به اعتدال آنهاست. همچنین معتقد بودند که بدن از دو گروه جسمانی و روحانی ترکیب شده و همواره توصیه می‌کردند که مردم باید در تقویت هر دو گروه بکوشند زیرا سلامتی یا عدم تعادل هر یک در دیگری موثر است.

بنابراین مایه بسی افتخار است که ایرانیان باستان که نیاکان ما باشند در آن زمان چنین نظریات صائب و دقیقی داشتند اهمیت دیگری که این مطلب دارد این است که نشان میدهد طب ایران پایه طب یونانی است و این مطلبی است که آقای سیریل الگود (نویسنده کتاب تاریخ طب در ایران) با همه تعارض خود نمی‌تواند به آن اقرار نکند: ((ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده به یونانیان تعلیم داده اند در سال هفتصد پیش از میلاد هیچگونه اثری از علم و فرهنگ در یونانیان مشهود نبود. با این حال دویست سال پس از آن یونانی آنچنان در علوم و فنون پیشرفت کرده بودند که بقراط توانست رساله‌هایی در دانش پزشکی به رشته تحریر درآورد و عنوان پدر طب را برای خود کسب کنند خیلی بعید به نظر می رسد که یونانیان در طی این دو قرن روشی را که به روش بقراط معروف است خود به خود پدید آورده باشند.

بعلاوه در آثار و کلمات بقراط نشانه های تازگی کاملاً آشکار است و هیچگونه اثر تحول تدریجی در آنها دیده نمی‌شود حتی خود یونانی ها هم فرضیه طبایع چهارگانه خود را یک فرضیه بیگانه می شناختند و به رسم آن زمان آن را ایرانی می نامیدند.

تغذیه در ایران باستان

ایرانیان در زمینه خوراک و تغذیه هم آداب مخصوصی داشتند. گوشت گاو ، گوسفند ، شتر ، آهو، اسب و گوشت حیوانات شکاری را مصرف می‌کردند ولی از خوردن گوشت خزندگان ، دوزیستان و حیوانات گوشتخوار خودداری می‌کردند. در وندیداد (یکی از نسک های پنج گانه اوستای امروزی) از بازرسی مواد غذایی یاد شده و توصیه شده که گوشت و غذاها را کاملا پخته و قبل از خوردن مبو کنند که فاسد نباشد غذای روزانه جوانان بعد از ورزش ، نان، شیرینی ، بولاغ اوتی و نمک بوده است نوشیدنی آنها عموماً آب بوده است زرتشت از خوردن مشروبات الکلی نهی می‌کرد و شراب تنها در جراحی ها مصرف بیهوشی داشته است آداب غذا خوردن به شکل صحیح اجرا می‌شد افراد ظرف مخصوص برای نوشیدن آب داشتند موقع غذا خوردن از صحبت کردن خودداری می‌کردند زیرا معتقد بودند که آب و ترشحی که از دهان خارج میشود سبب آلودگی غذای دیگران می‌شود در روز دو بعد غذا می‌خوردند.

چند نکته برای درمان بیماری ها با گیاهان دارویی

دو ادویه مفید بر علیه سرطان سینه را بشناسید